Nieuwe leider leidt niet meer
Directieve ambtelijke organisatie is ‘tikkende tijdbom’
– geplaatst in Binnenlands Bestuur op 13 september 2015, geschreven door Bryan van der Bol.
Overheidsorganisaties moeten niet meer als ‘piramidale eenheidsworst’ worden ingericht. ‘Het werken via schijven zoals managementteams, stuurgroepen, klankbordgroepen en diverse leidinggevenden, dient slechts het doel van orde en voorspelbaarheid.’
Dat stelt organisatieadviseur en expertiseconsultant Jirtsin Beenhakker van Expertisecentrum Plato te Hoogeveen in zijn recente essay De nieuwe ambtenaar binnen het directiemodel: de tijdbom tikt!
Averechtse werking
Leiderschap op basis van macht kan anno 2015 echt niet meer, vindt Beenhakker. ‘Als je het beste uit je organisatie wilt halen moeten je niet denken vanuit beslissingen, maar vanuit ideeën. En die vind je verspreid over de hele organisatie, de wereld van nu is gewoonweg te complex om richting van één persoon te verwachten.’
Volgens Beenhakker vormt hiërarchisch management de grootste belemmering voor leiderschap, talentontwikkeling en innovatie. De hiërarchisch en bureaucratisch ingestelde manager krijgt het dan ook steeds moeilijker, zegt de organisatieadviseur. ‘Ik kom nog weleens tegen dat een leidinggevende zegt: “het zou goed zijn voor de organisatie als dit en dat gebeurt. Iedereen moet daarvoor veranderen, behalve ik. Want ik ben druk met het aansturen van die verandering.” Zo’n houding werkt averechts.’
Gezagsrelatie
Beenhakker pleit voor delegerend en verbindend leiderschap op basis van gezag. ‘Gezag is – in tegenstelling tot macht – wel gelegitimeerd. Medewerkers nemen in een gezagsrelatie meer verantwoordelijkheid, hebben meer inspiratie en tonen meer betrokkenheid. Dit sluit goed aan op de gevraagde competenties van de nieuwe ambtenaar: het verbinden van partijen, een externe oriëntatie en empathisch vermogen.’ In de netwerksamenleving is het namelijk van ‘cruciaal belang dat overheidsorganisaties erop zijn ingericht om initiatieven vanuit de samenleving te ondersteunen’.
Veel gemeenten zijn bezig om hun organisatie anders in te richten, maar Beenhakker ziet een groot tempoverschil tussen gemeenten. Het is volgens de organisatieadviseur belangrijk dat de vraag wordt gesteld: “zitten er in onze organisatie nu de juiste mensen om nieuw leiderschap te laten zien?” Het college en de gemeenteraad zullen die vraag moeten beantwoorden, zegt de organisatieadviseur. ‘Niet met een oordeel op basis van een notitie, maar door de organisatie en de gemeente in te gaan en zelf te ervaren hoe er leiding gegeven wordt in het werkveld.’
Ziekelijke afwijking
‘Organisatieactivist’ Jaap Peters kan zich prima vinden in het essay van Jirtsin Beenhakker. Leiderschap is volgens hem meer een kwaliteit van het geheel. ‘Wordt een oorlog gewonnen op de heuvel? Of een wedstrijd in de kleedkamer? Als leiderschap vooral het nemen van beslissingen buiten de standaard verstrekte kaders is, waarom hebben we dan zoveel verschillende vormen van leiderschap nodig?’ Peters wijst erop dat in functieomschrijvingen vaak staat dat mensen zelfstandig moeten kunnen opereren. ‘Managementwetenschapper Manfred Kets de Vries noemde leiderschap ooit een ziekelijke afwijking. Dat vind ik wel een mooie vondst.’
Gemeenten zitten in een hele interessante tijd, zegt Peters. ‘Bij de drie grote decentralisaties worden ze geacht hun organisaties op een compleet andere manier in te richten dan ze gewend waren. Dat lukt op sommige terreinen heel goed, zie bijvoorbeeld de sociale wijkteams. Maar veel gemeentehuizen zijn nog wel traditioneel georganiseerd.’
Dat is na een geschiedenis van ‘100 jaar planvorming’ niet zo vreemd, vindt de organisatieadviseur. ‘Gemeenten waren altijd gewend om van papier naar de werkelijkheid te werken, denk aan termen als “uitrollen” en “draagvlak creëren”. Maar dat is echt de manier van werken uit de vorige eeuw. De participatiesamenleving vraagt om het benutten van collectieve intelligentie van mensen. Niet alles moet meer uit het stadhuis of van de bestuurstafel komen.’
Klik op de afbeelding om het volledige artikel te lezen
Lees het hele essay hier.