Werken aan werkgeluk

Door: Max Wildschut en Jirtsin Beenhakker

Dat ons leven er behoorlijk anders uitziet dan zo’n dertig jaar geleden zal de meesten van ons niet ontgaan zijn. Tenzij je ruimschoots jonger bent dan dertig natuurlijk, want dan weet je niet beter. Tegenwoordig gaat alles digitaal, snel en servicegericht. We moeten ontzorgd worden, veel genieten (#lazysunday), veel beleven (#makingmemories) en succesvol zijn (#trots). Vroeger was je een dag bezig met je belastingaangifte, ging je voetballen op zondag, was de camping in Giethoorn een belevenis voor het hele gezin. Om over de aanschaf van een nieuwbankstel of een nieuwe keuken maar te zwijgen: dat was wat!

Het voordeel van die tijd was dat je heel bewust met zaken bezig was. Gewoon omdat het ook daadwerkelijk veel tijd kostte om een bankstel, keuken of een camping uit te zoeken. Je was er gezamenlijk druk mee en dat was onderdeel van de pret. Tegenwoordig scroll je even door je smartphone, maakt een keuze, betaalt meteen en de volgende dag wordt het afgeleverd. Precies op de tijd en de plaats die jij wenst. Dat maakt ons leven van nu vluchtig, minder bewust en individualistischer.

Niet zo gek dus, dat psychologen tegenwoordig overuren maken. We zijn op zoek naar houvast in ons leven: een nieuw kader voor geluk. Want meedoen in de ratrace wie, zogenaamd, het meest interessant of succesvol is, daar worden we niet gelukkig van. Zoveel is wel duidelijk inmiddels.

Maar wat is geluk eigenlijk? Weten we wel waar we precies naar op zoek zijn of waar we onvoldoende balans in ervaren?

Wat is geluk?

De vraag wat geluk is, heeft geen eenduidig antwoord. Twee belangrijke thema’s in de wetenschappelijke literatuur zijn betekenis en flow. Betekenis heeft hier betrekking op het gevoel dat de dingen die je doet betekenisvol zijn en zin geven aan je leven. Flow heeft hier betrekking op de kwaliteit van ervaring. Ervaar je flow, dan ga je helemaal op in wat je doet. Vaak vergeet je de tijd en je dagelijkse zorgen, je bent volledig gefocust op wat je doet. In flow zetten we onze hoogste prestaties neer en de activiteiten waar we flow in ervaren geven ons energie en voldoening. Flow in werk zou je ook werkplezier kunnen noemen, maar deze term doet vaak geen recht aan de diepte van de flowervaring.

Flow en betekenis

Flow en betekenis kunnen volledig los van elkaar staan. Neem Candy Crush, een computerspelletje waar hele volksstammen aan verslaafd zijn. Mensen zijn niet verslaafd omdat Candy Crush een diepere betekenis geeft aan hun leven. Er is iets is aan dit soort spelletjes dat het leuk maakt ze te spelen. Spelletjes zitten vaak zo in elkaar dat mensen er snel (zij het vaak oppervlakkige) flow in ervaren. Veel activiteiten kunnen een bron van flow zijn, zonder dat ze echt betekenis hebben. Het hebben van kinderen kan weer een heel ander soort ervaring zijn. Onderzoek laat zien dat mensen gemiddeld minder gelukkig worden als ze kinderen krijgen. We geven het niet graag toe, maar achter al die leuke Instagram foto’s zit een wereld van frustraties, slapeloze nachten, conflicten en verlies van tijd voor jezelf. Weinig flow vaak. Toch zouden de meeste mensen het niet willen missen of opgeven. Het hebben van kinderen geeft zin en betekenis aan je leven. De onderzoeken die laten zien dat we ongelukkiger van kinderen worden gebruiken ook te algemene en oppervlakkige maatstaven voor geluk. Kijken we naar betekenis, dan neemt dit juist toe met kinderen.

Zowel flow als betekenis kunnen worden gezien als geluk, maar echt geluk kon zich wel eens daar bevinden waar de cirkels van flow en betekenis overlappen. De momenten waarin je echte flow ervaart in de interactie met je kinderen bijvoorbeeld.

De grote cirkel is de cirkel van je leven: alle zaken waar jij tijd in steekt. De cirkel van flow heeft betrekking op die activiteiten waar je flow in ervaart, de cirkel van betekenis op die activiteiten die zinvol voor je voelen. Er zullen in het leven altijd zaken zijn die buiten de cirkels van flow of betekenis vallen, misschien voor jou je belastingaangifte doen. De uitdaging ligt in zoveel mogelijk zaken binnen die twee cirkels te trekken (A.). Ook voor belastingaangifte doen kun je de randvoorwaarden voor flow beter invullen. Binnen die twee cirkels kun je weer proberen zaken in de gelukszone te brengen (B.), zoals in de interactie met je kinderen. Sommige dingen liggen echter prima waar ze zijn, zoals candy crush.

Werkgeluk

Wat als we deze inzichten rondom geluk eens betrekken op onze werksituatie? Zitten we dan in dezelfde ratrace van gejaagdheid en succesvol moeten zijn? Het lijkt er wel op. Iedereen doet tegenwoordig in meer of mindere mate werk achter een beeldscherm of met een smartphone. De sociale verbinding heeft daarmee weliswaar een groter bereik, maar de intensiteit ervan is veel lager. Dertig jaar geleden deelde je een werkkamer met een paar collega’s, nu kies je een verdieping uit waar de flexplekken passen bij het soort werk dat je te doen hebt die dag. Niks mis mee, maar het zorgt wel voor meer individualisme in het werk.

Werkgeluk lijkt soms een luxeprobleem, geneuzel van mensen die zijn vergeten dat er ook gewoon geld verdiend moet worden. Onderzoek laat echter zien dat waar werknemers gelukkig zijn, organisaties meer geld verdienen. Waar medewerkers gelukkig worden van hun werk is er minder verzuim, minder verloop en meer betrokkenheid. Dat laatste vertaalt zich onder meer naar initiatief en betere samenwerking. Werkgeluk is zeker geen luxeprobleem. De enorme dynamiek van moderne organisaties creëert hier zowel nieuwe kansen, als nieuwe risico’s.

Betekenis vinden

Betekenis heeft vrijwel altijd te maken met connectie: waar maak ik deel van uit, wat is mijn plek in dat grotere geheel en hoe draag ik daar aan bij. Betekenis heb je in een context, voor anderen. Werkeloosheid is daarom ook een belangrijke voorspeller van depressie. De maatschappij zegt feitelijk tegen je: we hebben jou niet nodig, jij hebt geen waarde voor ons. Maar ook werkende mensen kunnen zich uitermate nutteloos voelen wanneer ze niet zien hoe hun werk bijdraagt aan het team, de organisatie of de maatschappij. Wij zijn sociale dieren en het is voor ons instinctief belangrijk deel uit te maken en bij te dragen. Voor onze voorouders was dit een kwestie van overleven. Een groepslid dat niet kan bijdragen kan immers maar beperkte tijd getolereerd worden, uit de groep liggen betekende een wisse dood voor deze mensen. Daarom is je nutteloos voelen zo’n naar gevoel.

Voor de moderne professional is het steeds lastiger om deel uit te maken van een hecht team. De samenstelling van de groep wijzigt continu en ook wordt er van je verwacht dat je in meerdere teams tegelijk werkzaam kunt zijn. Uiteraard ondersteunt onze smartphone ons bij deze uitdagingen met diverse handige apps en tools. Maar hoe zien we door al die digitale bomen het bos van zingeving nog? Waar dragen we concreet aan bij met ons werk? Als we aan een vergadering hebben deelgenomen, een mailtje hebben verstuurd of een nieuwsbrief hebben gemaakt: wat is dan onze unieke bijdrage aan het grotere geheel? Voor de moderne professional is dit een continue zoektocht, aangezien de omgeving waarin hij opereert continu verandert.

Werken aan werkgeluk

Hoe kunnen we werken aan werkgeluk in organisaties? Het eerste dat belangrijk is, is het besef dat iedereen hier een verantwoordelijkheid in heeft, van de professional zelf tot het bestuur van de organisatie. We kunnen niet van ‘de baas’ verwachten dat deze ons gelukkig maakt, noch is het handig werknemers een onmogelijke opdracht te geven en aan hun lot over te laten.

De ideale situatie is uiteraard een waarin mensen op een natuurlijke manier hun plek vinden, hun talenten verder kunnen ontwikkelen en flow ervaren. Dit is echter niet realistisch in de moderne context. Als organisatie kun je veel doen om hier ondersteunend in te zijn, bijvoorbeeld door goed te kijken naar de inrichting van werk en ruimte te creëren voor betekenisgeving. Is voor iedereen duidelijk wat onze meerwaarde is als organisatie en hoe ieder individu hier aan bijdraagt?

Uiteindelijk is het echter belangrijk dat de professional ook zelf kennis en vaardigheden ontwikkelt om deze uitdaging succesvol aan te gaan. Veel van deze vaardigheden vallen onder de noemer persoonlijk leiderschap of zelfmanagement: wie ben ik, wat wil ik en wat kan ik? Maar ook een antwoord op de vraag hoe het hoofd te bieden aan alle kortstondige impulsen en verlangens die dagelijks aan ons opgedrongen worden. Wat vind ik zelf belangrijk en waar word ik gelukkig van? Waar wil ik graag een bijdrage aan leveren en met wie?

De uitdaging voor werkgeluk is daarmee een goede balans te vinden tussen ‘gemak’ en ‘gemaakt’. Gemak draagt alleen bij aan geluk als het ondersteuning biedt aan iets dat daadwerkelijk zelf door ons gemaakt wordt en dat bijdraagt aan een hogere mate van zingeving. Gemak alleen is kortstondig en biedt daarmee onvoldoende basis voor geluk. Durf jij het ongemak wat meer op te zoeken? Gelukkig maar!